دانشنامه نُزهَهُ القُلوب ( دو جلدی )

کتاب دانشنامه نُزههُ القُلوب ( نزهه القلوب ) کتابی دانشنامه گونه است از حمدالله مستوفی نویسنده بنام و مشهور قزوین و تصحیح میر هاشم محدث .

کتاب که به سال ۷۴۰ قمری نوشته شده است، بنیادش بر یک فاتحه، سه مقاله و یک خاتمه نهاده است. مقاله اول در کانی شناسی، گیاه شناسی و جانور شناسی است. مقاله دوم در تن و روان انسان است.
مقاله سوم در جغرافیا، مفصل ترین بخش کتاب است و همین مقاله است که چند بار به چاپ رسیده است.

فهرست عناوین دانشنامه نزهه القلوب جلد اول :

مقدمه ( در ذکر ترتیب ابداع افلاک و انجم و عناصر و مایتعلق بذلک من الاثار العلویه و سفلیه )

• باب اول ( بر تواریخی که ایرانیان بر آن عمل می کنند)
• باب دویم ( بر تواریخی که در ایران عملی نیست)
• در ذکر ربع مسکون و شرح طول و عرض اقالیم سبعه و اطراف آن

مقاله اول : در ذکر تکوین موالید ثلاثه که معادن و نبات و حیوان است

• مرتبه اول در معدنیات
• مرتبه دوم در نباتات
• صورت اول در ذکر اشعار مثمره
• صورت دویم در ذکر اشعار آزاد و غیر مثمره
• شکل دوم در نجوم
• الادویه
• المشمومات
• السایره
• مرتبه سیوم در ذکر حیوانات
• وجه اول در ذکر حیوانات بری
• وجه دوم در ذکر حیوانات وحشی
• وجه سیم در ذکر سباع ضاره
• وجه چهارم در ذکر هوام و سوام
• وجه پنجم در ذکر حیوانات که بعضی اعضاءشان به آدمی ماند
• نوع دوم در ذکر حیوانات بری
• نوع سیوم در ذکر حیوانات هوائی

مقاله دوم : در ذکر نوع انسان

• نظر اول در شرح کیفیت اعضای انسانی و قوا و فواید آن
• صفت اول در شرح کردن کیفیت اعضا و دانستن ترکیب خلقت صورت و معنی اعضا و اجزای انسان
• صفت دوم در ذکر قوای انسانی که حق تعالی آن را در وجود آدمی جهت قوام بدن آفریده
• صفت سیوم در ذکر خواص و فواید اعضا و جوارح انسان که هیچ حیوانی را با انسان در آن شرکت نیست
• نظر دوم در اخلاق
• نظر سیوم در صفات و آثار نفوس قدرت ربانی در وجود انسان
• نظر چهارم در عشق اولی و طلب مولی که کمال نفس انسانی است و مقصد مقصود یزدانی

فهرست عناوین دانشنامه نزهه القلوب جلد دوم :

مقاله سیوم در وصف بلاد و ولایات و بقاع

• قسم اول در ذکر حرمین الشریفین و مسجد اقصی
• قسم دوم در شرح احوال ایران زمین

مطلع در ذکر بخش ایران از ملک جهان و صفت طول و عرض حدود اقاصی و قبله آن

مقصد در ذکر بلاد ایران زمین

• باب اول در ذکر بلاد عراق عرب
• باب دویم در ذکر بلاد عراق عجم
• باب سیوم در ذکر بلاد آذربیجان
• باب چهارم در ذکر دیار اران و موغان
• باب پنجم در چگونگی بقاع شروان و گشتاسفی
• باب ششم در تقریر مساکن گرجستان و ابخاز
• باب هفتم در کیفیت باماکن روم
• باب هشتم در کمیت اوضاع ولایت ارمن
• باب نهم در صورت دیار بکر و ربیعه
• باب دهم در اشکال ولایات کردستان
• باب یازدهم در هیات کشور خوزستان
• باب دوازدهم در شان بحر و بر فارس
• باب سیزدهم در بیان خطه شبانکاره
• باب چهاردهم در تعیین ولایات کرمان و مکران و هرموز
• باب پانزدهم در نمودار نواحی مفازه مابین کرمان و قهستان
• باب شانزدهم در تحقیق توابع قهستان و نیمروز و زاولستان
• باب هفدهم در توجیه ارباع خراسان
• باب هژدهم در تفصیل لواحق مازندران
• باب نوزدهم در ترتیب اعمال قومش و طبرستان
• باب بیستم در عرض قصبات جیلانات

مخلص در صفت جبال و طرق و معادن و انهار و عیون و آباروبحار و بحیرات

• فصل اول در ذکر کمیت مسافت طرق ایران
• فصل دویم در ذکر جبال ایران و دیگر جبال مشهوره
• فصل سیم در ذکر معادن
• باب اول در فلزات هفت گانه
• باب دوم در احجار
• باب سیم در ادهان و معادن آن
• فصل چهارم در شرح مخارج انهار و ذکر عیون و آبار
• فصل پنجم در ذکر بحار و بحیرات
• قسم سیم در ذکر ولایاتی که اگرچه از ایران نیست اما بعضی از حکام ایران ساخته اند
• قسم چهارم در ذکر بلاد و ولایات مشهوره که در ممالک ربع مسکون است

خاتمه الکتاب در وصف عجایبی که در بحر و بر ربع مسکون است

مخلص در ذکر عجایبی که در ایرن زمین است

مقطع در ذکر عجایبی که در دیگر ولایات ربع مسکونی است در بر و بحر

انجام کتاب در تمهید عذر مولف

اهم منابع تصحیح

فهرست ها

iraniantebcom@