کتاب ریاض الادویه

کتاب ریاض الادویه تالیف یوسف بن محمد هروی و با مقدمه و تصحیح دکتر سید محمد نظری می باشد.

کتاب ریاض الادویه یکی از آثار مهم و ارزندۀ طبّی دورۀ صفویه است که در شبه قاره به زبان فارسی نوشته شده و علی رغم آثار طبی دیگر یوسفی، که به شعر یا تلفیقی از شعر و نثر است، صرفاً به نثر می ‌باشد.

تعداد ادویۀ مفرده در این کتاب، ۷۸۷ مفرده است که در باب اوّل بدان پرداخته شده است.

تعداد ادویۀ مرکبه که در باب دوم بدان پرداخته شده، ۲۵۷ مرکبه می ‌باشد.

یکی از امتیازات مهم این کتاب، پیش از هر چیز، ضبط واژگان غیرفارسی (متداول عامّه) در اسامی داروهاست که از بسیاری جهات مهم و قابل توجه است.

اغلب واژگان معادل داروهای ذکر شده در این کتاب، به ترتیب بسامدی: هندی، شیرازی، عربی، ترکی، یونانی و گاه به ندرت سریانی و عبری و نبطی است.

این امر به خاطر اقامت یوسفی در هند و آشنایی او با زبان هندی بسیار مهم است.

گاه واژگان هندی‌ یی را ضبط می ‌کند که در منابع دیگر دیده نمی ‌شود و این امر اهمیت جنبۀ زبان‌شناسانۀ اثر را چند برابر می‌کند.

نامهای مترادف مواد دارویی نه تنها اهمیت علمی محض، بلکه اهمیت زیاد عَمَلی نیز دارند؛ زیرا در نوشته‌ های پزشکی و دیگر علوم در این دوره، نام داروها به دیگر زبان‌ها آن‌چنان فراوان بود که اهمیت واقعی آنها بر پزشک و داروشناس آشکار نبود.
این امر آن گاه پیچیده ‌تر می ‌شد که یک دارو در جاهای گوناگون به نام‌ های گوناگون ضبط می ‌شد و برعکس، یک نام را به چیزهای گوناگون داده بودند که اغلب به سوء تفاهم ‌های جدّی می‌انجامید.

بدین ترتیب، می‌ توان گفت که یکی از مسایل اساسی که یوسفی در تدوین و تالیف ریاض‌الادویه در نظر داشته، آشکار ساختن و روشن کردن نام‌های مترادف مواد دارویی موجود بود، وانگهی به نامهای محلی نیز توجه فراوانی نموده است.

او همگی خواص مزاجی داروها را به دقّت تمام ذکر نموده و مضرّات، مُصلحات و بدلیّات هر یک با صرافت خاص خود، به ترتیب آورده شده است.

نویسنده در بسیاری از عنوان‌ ها و مدخل‌ های مفرده از گیاهان یا ادویه‌ای سخن می‌ گوید که در سرزمین ‌های گوناگون وجود دارند و اغلب آنها را یا در کتب پیشینیان دیده، یا خود، البته به ندرت، مشاهده کرده است.

فهرست عناوین کتاب ریاض الادویه :

1. مقدمه در بیان تحمید و تقدیم کتاب به همایون شاه و منظومه ای در مدح وی و مباحث کلی در خواص و امزجه و نظایر آن است.
2. باب اوّل در ادویۀ مفرده به ترتیب حروف تهجی
3. باب دوم در ادویۀ مرکبه به ترتیب حروف تهجی
4. خاتمۀ مختصری در امتحان جودت و ردائت تریاق و جز آن

iraniantebcom@